KAMBİYO SENETLERİ
BONO-ÇEK-POLİÇE
GİRİŞ;
Kambiyo senedi, ticaret hukukunda, kıymetli evrakın bir alt türü olarak incelenen senetlerdir.
Türk Ticaret Kanunu'na göre kambiyo senetleri, poliçe, bono ve çektir. Diğer kıymetli evraklardan ayrılan en önemli özelliklerinden biri, kambiyo senetlerinin tedavül, yani el değiştirme, devredilebilme kabiliyetlerinin çok yüksek oluşudur. Bu hususu sebebiyle kambiyo senetleri ticari ilişkilerde vazgeçilmez bir kredi ve ödeme aracıdır. Tedavül kolaylığının en önemli sebeplerinden biri, kambiyo senedinin tarafların gerçek amacı olan temel hukuki ilişkiden (örn. satım sözleşmesi) bağımsız olmasıdır. Kanunen emre yazılı senetlerdir, sıkı şekil şartlarına bağlıdır. İmzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir. Yaratıcı senetlerdir.
POLİÇE;
1-Tanım:
Türk Ticaret Kanunu’nun esas olarak düzenlediği kambiyo senedi poliçedir (TTK.m.583-687). Bu itibarla bazı istisnalar olmakla birlikte poliçedeki birçok hüküm çek ve bonolar için de aynen geçerlidir.
Poliçe, düzenleyen (keşideci), muhatap (borçlu) ve lehdardan oluşan üçlü bir havale ilişkisidir. Havale ise çifte yetki veren hukuki bir işlemdir. Poliçe bir kredi aracıdır. Keşideci, lehdar ile aralarında bir poliçe düzenleyerek, lehdara olan borcunu, kendisine önceden borcu olan muhataptan, lehdarın bizzat kendisinin almasını isteyerek, poliçenin bir kredi aracı olma özelliğinden yararlanır. Muhatap ise poliçeyi kabul etmekle asıl borçlu olur. Kabul etmedikçe keşideci asıl borçludur. Bu havale ilişkisi çekte de vardır, ama çekte muhatap bankadır. Bonoda ise keşideci ile lehdar vardır, muhatap yoktur. Kural olarak poliçenin devri ciro ile gerçekleşir. Poliçe, kanunen emre yazılı senettir. Nama yazılı senede tahvil edilebilir (çevrilebilir).
2-Şekil Şartları:
Poliçe sıkı şekil şartlarına bağlıdır. Bu şekil şartları genellikle geçerlilik şartları olup herhangi birisinin eksikliği halinde poliçeyi mutlaka geçersiz kılan şartlar olmakla birlikte (mutlak geçerlilik) bir kısmı birbirleri yerine kaim olabilen(geçebilen) diğer bir ifade ile alternatif şekil şartı olduğu takdirde poliçeyi geçersiz kılmayan, aksi durumda ise geçersiz kılan şartlar (nispi geçerlilik) ve diğer bir kısmı ise eksikliklerinin poliçenin geçerliliğine etkisinin bulunmadığı şartlardır (TTK.m.583-592).
3-Geçerlilik Şartları:
Poliçe sözcüğünün Poliçe Metninde Yer Alması
Belirli (Muayyen) Bir Bedel
Kayıtsız ve Şartsız Ödeme Taahhüdü/Havale
Lehtarın Adı ve Soyadı/Unvanı
Keşidecinin İmzası
Muhatabın Adı ve Soyadı/Unvanı
Keşide (Tanzim) Tarihi
BONO;
Bono ya da emre muharrer senet, üzerinde yazılı belli bir tutarda paranın, senet lehdarına ya da onun emrine kayıtsız şartsız ödeneceğine dair taahhüdü içeren bir kambiyo senedi. Üzerinde bono veya emre muharrer senet ibarelerini taşımayan ve açıkça emre yazılı olarak düzenlenen senetler "Emre yazılı ödeme vaadi" sayılır. TTK'nın 776 ila 779 maddelerinde düzenlenmiştir. Bono satış, kira, ödünç ve hizmet sözleşmeleri gibi para borcu içeren tüm hukuki ilişkilerde kullanılabilen bir kıymetli evraktır. Bonoda senedi düzenleyen yani keşideci ve lehine senet düzenlenmiş kimse yani lehtar olmak üzere, iki taraf vardır. Bono kanunen emre yazılıdır. Bir kimsenin adına (namına) düzenlenecek bononun emre yazılı olmadığı (menfi emre kaydı) veya nama yazılı olduğu açıkça belirtilmelidir. Bono hamiline düzenlenemez. Bono hukuki niteliği itibarıyla mücerret bir borç ikrarıdır.
ÇEK;
Çek, kıymetli evrak niteliğine sahip bir kambiyo senedi olup, bir havalenin ödenmesi için çıkarılan teyit emri. Çek, bir borç senedi ya da senetlerde olduğu gibi belli bir süre sonunda senet bedelinin ödenmesi vaadi değildir. Çekler, ancak bankalar üzerine keşide edilebilir ve çek olarak bankalarca çıkarılan çek karneleri kullanılabilir.Bankalar dışında bir kimse üzerine çek keşidesi, havale niteliğindedir ve bu durumda çeklere ilişkin kurallar uygulanmaz. Çek düzenleyen sahibine "keşideci", çekin muhatabı ve meblağı alacak kişiye "lehdar", ödeme yapacak olan tarafa da "muhatap"denir. Bankada bir karşılığı olmadan düzenlenen çeklere "karşılıksız çek" denir. Çekin üzerinde lehdarın adı yazılı ise "nama yazılı çek", lehdarın adı bulunmuyorsa "hamiline çek" denir. Hamiline çek, (hamil: taşıyıcı) çeke sahip olan kişiye ödenir. birçok Avrupa Birliği ülkesinde, çekin karşılığının hesapta bulundurulmaması idari yaptırıma bağlanmıştır.
5941 Sayılı Çek Kanunu gereğince çek, ticari bir ilişkiden kaynaklı tacirler arasında borç ödeme aracıdır. Türkiye'de çek, "ileri vadeli çek uygulaması" nedeniyle fiilen bir "ödeme aracı" olmaktan uzaklaşmış, bono gibi kullanılan bir kıymetli evrak haline gelmiştir. Türkiye'de çekin karşılığının hesapta bulundurulmaması halinde cumhuriyet savcılıkları tarafından “çek düzenleme yasağı” ve “çek hesabı açma yasağı" yaptırımları uygulanmaktadır. Çek Kanunu'ndaki son değişikliklerle karşılıksız çek keşide etmek, hapis cezasını gerektiren bir suç olmaktan çıkmıştır.
Kambiyo Senedinde Uygulanacak Faiz Oranı;
Poliçe, bono ve çek kambiyo senedi niteliğinde olup kambiyo senedi alacaklısı ancak vade tarihinden itibaren 3095 sayılı Kanunun 2/2 maddesinde öngürlen avans faiz oranına göre faiz talebinde bulunabilir.
3095 Sayılı Kanunun 2/2.maddesi;
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının önceki yılın 31 Aralık günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı, yukarıda açıklanan miktardan fazla ise, arada sözleşme olmasa bileticari işlerde temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Söz konusu avans faiz oranı, 30 Haziran günü önceki yılın 31 Aralık günü uygulanan avans faiz oranından beş puan veya daha çok farklı ise yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur.
Temerrüt faizi miktarının sözleşmede kararlaştırılmamış olduğu hallerde, akdi faiz miktarı yukarıdaki fıkralarda öngörülen miktarın üstünde ise, temerrüt faizi, akdi faiz miktarından azolamaz.
KAMBİYO SENETLERİNDE ZAMANAŞIMI;
Vadesi gelmiş fakat ödenmeyen bir bononun hamili, düzenleyene karşı kambiyo senetlerine mahsus icra yoluyla takip talebinde bulunabilir. Hamilin düzenleyene(asıl borçlu) karşı ileri süreceği talepler yönünden zamanaşımı süresi 3 yıldır. Düzenleyen için zamanaşımı süresi vadeden itibaren işlemeye başlar. Örneğin; vadesi 01.01.2019 olan bir bono sebebiyle bono alacaklısı, 01.01.2022 tarihine dek (01.01.2022 günü dahil) talepte bulunabilecektir. Aksi halde zamanaşımı geçmiş olur. .(TTK m.749/1)
SONUÇ;
Poliçe, bono ve çek kambiyo senedi olup kambiyo senetlerinde muacceliyet ilkesi geçerli olup kambiyo senetleri başlı başına borç doğurmaktadır. Şöyle ki borcunuza karşı alacaklınıza vermiş olduğunuz kambiyo senedi zorunlu ve geçerlilik şartlarını sağlıyorsa kambiyo alacaklısı vade tarihinden itibaren zamanaşımına uğrayana kadar tarafınıza kambiyo senetlerine özgü icra takibi ile takipte bulunabilir bu takibe karşı itirazda bulunmanız güçleşebilir. Bu nedenle kambiyo senetleri doldurulurken ve imzalanırken dikkat edilmelidir.
AV.MİKAİL YAĞIZ
KAYNAKÇA;
ENER, Selçuk;Bonoda Zamanaşımı Süreleri. Hukuki Haber
Yorum Yaz