TÜRK BORÇLAR KANUNA GÖRE ZAMANAŞIMI

GİRİŞ;

Zamanaşımı hukuk kurallarının kişilere tanıdığı hakların, getirdiği yaptırımların yine hukuk kuralları ile belirlenen süreleri aşmasıdır. Bir diğer deyişle bir hak hukuk kuralında öngörülen sürede kullanılmadığında hukuk düzeninde bir takım sonuçlar doğmaktadır.

Zamanaşımı, hem borçlar hukukunda hem de ceza hukukunda karşılaşılan bir hukuk terimidir. Borçlar hukukunda zamanaşımı, borcun doğumundan sonra, belli bir sürenin geçmesi sonucunda borçluya borcu ödemekten kaçınma hakkı veren bir sebeptir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Kapsamında Zamanaşımı;

TBK'nın ilgili maddelerinde ve bölümlerinde , hak ve alacakların zamanaşımına uğramasına ilişkin süre sınırlandırmalarına yer verilmiştir. TBK hükümleri uyarınca aksine bir düzenleme olmadığı müddetçe her alacak 10 yıllık zamanaşımına tabidir. 

1-Türk Borçlar Kanunundaki Özel Düzenlemeler ;

• Haksız Fiilden Kaynaklı Davalarda Zamanaşımı 6098 sayılı TBK'nın 72.maddesinde ;"Tazminat istemi, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Ancak, tazminat ceza kanunlarının daha uzun bir zamanaşımı öngördüğü cezayı gerektiren bir fiilden doğmuşsa, bu zamanaşımı uygulanır. Haksız fiil dolayısıyla zarar gören bakımından bir borç doğmuşsa zarar gören, haksız fiilden doğan tazminat istemi zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcu ifadan kaçınabilir." şeklinde düzenlenmiştir.

• Rücu İsteminde Zamanaşımı 6098 sayılı TBK'nın 73.Maddesinde ;“Rücu istemi, tazminatın tamamının ödendiği ve birlikte sorumlu kişinin öğrenildiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde tazminatın tamamının ödendiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Tazminatın ödenmesi kendisinden istenilen kişi, durumu birlikte sorumlu olduğu kişilere bildirmek zorundadır. Aksi takdirde zamanaşımı, bu bildirimin dürüstlük kurallarına göre yapılabileceği tarihte işlemeye başlar.” şeklinde düzenlenmiştir.

• Sebepsiz Zenginleşmede Zamanaşımı 6098 sayılı TBK'nın 82. Maddesinde; "Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Zenginleşme, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir." şeklinde düzenlenmiştir.

• Ayıptan Sorumluluk Halinde Zamanaşımı  6098 sayılı TBK'nın 231. Maddesinde; "Satıcı daha uzun bir süre için üstlenmiş olmadıkça, satılanın ayıbından doğan sorumluluğa ilişkin her türlü dava, satılandaki ayıp daha sonra ortaya çıksa bile, satılanın alıcıya devrinden başlayarak iki yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Alıcının satılanın kendisine devrinden başlayarak iki yıl içinde bildirdiği ayıptan doğan def’i hakkı, bu sürenin geçmiş olmasıyla ortadan kalkmaz. Satıcı, satılanı ayıplı olarak devretmekte ağır kusurlu ise, iki yıllık zamanaşımı süresinden yararlanamaz." şeklinde düzenlenmiştir.

• Taşınmaz Satımında Zamanaşımı  6098 sayılı TBK'nın 244. Maddesinde; "Bir yapının ayıplı olmasından doğan davalar, mülkiyetin geçmesinden başlayarak beş yılın ve satıcının ağır kusuru varsa yirmi yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar." şeklinde düzenlenmiştir.

• Ödünç Sözleşmelerinde Zamanaşımı  6098 sayılı TBK'nın 389. Maddesinde; "Ödünç alanın, ödünç konusunun teslimine ve ödünç verenin de bu şeyin teslim alınmasına ilişkin istemleri, diğer tarafın bu konuda temerrüde düşmesinden başlayarak altı ayın geçmesiyle zamanaşımına uğrar." şeklinde düzenlenmiştir.

2-Türk Borçlar Kanunun 147. Maddesinde Beş yıllık Zamanaşımına tabi alacaklar düzenlenmiştir;

• Kira bedelleri, anapara faizleri ve ücret gibi diğer dönemsel edimler.
• Otel, motel, pansiyon ve tatil köyü gibi yerlerdeki konaklama bedelleri ile lokanta ve benzeri yerlerdeki yeme içme bedelleri.
• Küçük sanat işlerinden ve küçük çapta perakende satışlardan doğan alacaklar.
• Bir ortaklıkta, ortaklık sözleşmesinden doğan ve ortakların birbirleri veya kendileri ile ortaklık arasındaki; bir ortaklığın müdürleri, temsilcileri, denetçileri ile ortaklık veya ortaklar arasındaki alacaklar.
• Vekâlet, komisyon ve acentalık sözleşmelerinden, ticari simsarlık ücreti alacağı dışında, simsarlık sözleşmesinden doğan alacaklar.
• Yüklenicinin yükümlülüklerini ağır kusuruyla hiç ya da gereği gibi ifa etmemesi dışında, eser sözleşmesinden doğan alacaklar.

3-Türk Borçlar Kanunun 149. Maddesinde Zamanaşımının başlangıcına ilişkin hüküm düzenlenmiştir; 

• Zamanaşımı, alacağın muaccel olmasıyla işlemeye başlar. Alacağın muaccel olmasının bir bildirime bağlı olduğu hâllerde, zamanaşımı bu bildirimin yapılabileceği günden işlemeye başlar.

4-Türk Borçlar Kanunun 151. Maddesinde Zamanaşımı sürelerin hesaplanmasına ilişkin hüküm düzenlenmiştir; 

• Süreler hesaplanırken zamanaşımının başladığı gün sayılmaz ve zamanaşımı ancak sürenin son günü de hak kullanılmaksızın geçince gerçekleşmiş olur. Zamanaşımı sürelerinin hesaplanmasında da, borçların ifasındaki sürelerin hesaplanmasına ilişkin hükümler uygulanır.

4-Türk Borçlar Kanunun 152. Maddesinde Bağlı Alacaklarda Zamanaşımına ilişkin hüküm  düzenlenmiştir; 

• Asıl alacak zamanaşımına uğrayınca, ona bağlı faiz ve diğer alacaklar da zamanaşımına uğramış olur.

4-Türk Borçlar Kanunun 153. Maddesinde Zamanaşımının Durmasına ilişkin hükümler düzenlenmiştir; 

• Velayet süresince, çocukların ana ve babalarından olan alacakları için.
• Vesayet süresince, vesayet altında bulunanların vasiden veya vesayet işlemleri sebebiyle Devletten olan alacakları için.
• Evlilik devam ettiği sürece, eşlerin diğerinden olan alacakları için.
• Hizmet ilişkisi süresince, ev hizmetlilerinin onları çalıştıranlardan olan alacakları için. 
•  Borçlu, alacak üzerinde intifa hakkına sahip olduğu sürece.
• Alacağı, Türk mahkemelerinde ileri sürme imkânının bulunmadığı sürece.
• Alacaklı ve borçlu sıfatının aynı kişide birleşmesinde, birleşmenin ileride geçmişe etkili olarak ortadan kalkması durumunda, bu durumun ortaya çıkmasına kadar geçecek sürece.

Zamanaşımını durduran sebeplerin ortadan kalktığı günün bitiminde zamanaşımı işlemeye başlar veya durmadan önce başlamış olan işlemesini sürdürür.

5-Türk Borçlar Kanunun 154. Maddesinde Zamanaşımının Kesilmesine  ilişkin hükümler düzenlenmiştir; 

• Borçlu borcu ikrar etmişse, özellikle faiz ödemiş veya kısmen ifada bulunmuşsa ya da rehin vermiş veya kefil göstermişse.
• Alacaklı, dava veya def’i yoluyla mahkemeye veya hakeme başvurmuşsa, icra takibinde bulunmuşsa ya da iflas masasına başvurmuşsa.

Yukarıdaki durumlarda zamanaşımı kesilir.

6-Türk Borçlar Kanunun 160. Maddesinde Zamanaşımında Feragate   ilişkin hükümler düzenlenmiştir; 

Zamanaşımından önceden feragat edilemez. Müteselsil borçlulardan birinin feragat etmiş olması, diğerlerine karşı ileri sürülemez. Bölünemez bir borcun borçlularından birinin feragat etmiş olması durumunda da aynı hüküm uygulanır. Asıl borçlunun feragati de kefile karşı ileri sürülemez.

7-SONUÇ;

TBK hükümleri uyarınca aksine bir düzenleme olmadığı müddetçe her alacak 10 yıllık zamanaşımına tabidir.Yukarıda açıklandığı üzere bazı alacaklar için farklı sürelerde belirlenmiştir. Zamanaşımı bir defidir, yani savunma olanağıdır. Bununla birlikte zamanaşımı borcu sona erdirmez, sadece borçluya ödemekten kaçınma hakkı verir. Borçlu zamanaşımına rağmen borcu öderse bu geçerli bir ödemedir ve bu ödemenin iadesini isteyemez. Ayrıca dava veya icra takibinde zamanaşımını ileri sürmeyi ihmal ederek borcu öderse veya borcun olmadığı, ödendiği, miktarının az olduğu gibi borca ilişkin itirazlarda bulunursa, sonradan zamanaşımı olgusunu ileri süremez.