Giriş;
Türk Borçlar Kanununda Sebepsiz zenginleşme diğer adıyla haksız iktisap haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşmek olarak tanımlanmıştır. Sebepsiz Zenginleşme TBK'nın 77-82 maddeleri arasında düzenlenmiştir.
1-Sebepsiz Zenginleşme TBK'nın 77. Maddesi; Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur. şeklinde düzenlenmiştir.
2-Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları;
- Bir tarafın malvarlığında zenginleşme olmalıdır.
- Diğer tarafın malvarlığında bir azalma meydana gelmelidir.
- Tarafların artan ve azalan malvarlıklarının arasında uygun bir bir illiyet bağının bulunması gerekir.
- Malvarlığındaki artışın haklı bir nedene dayanmaması gerekir.
3-Borçlanılmamış Edimin İfası;
TBK'nın 78. Maddesi "Borçlanmadığı edimi kendi isteğiyle yerine getiren kimse, bunu ancak, kendisini borçlu sanarak yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyebilir. Zamanaşımına uğramış bir borcun ifasından veya ahlaki bir ödevin yerine getirilmiş olmasından kaynaklanan zenginleşmeler geri istenemez. Borç olmadığı hâlde ödenmiş olan edimin geri istenmesine ilişkin diğer kanun hükümleri saklıdır. şeklindedir.
Borçlu gerçekte borçlusu olmadığı bir borcu ödemişse kendisinin borçlu olduğunu sanarak borç ifa ettiğini ispat ederse geri isteyebilir.
4-Sebepsiz Zenginleşmede İade Borcunun Kapsamı;
TBK'nın 79.Maddesi " Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür." şeklinde düzenlenmiştir.
İade borcunun kapsamında zenginleşen tarafın iyiniyetli olup olmamasına göre farklılık gösterecek olup zenginleşen kişi iyiniyetli ise geri isteme zamanında elinde kalanı elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür. Ayrıca eğer zenginleşen kişi iyiniyetli ise yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri, geri verme isteminde bulunandan isteyebilir.
Sebepsiz zenginleşen taraf iyiniyetli değilse geri verme zamanındaki iade borcu zenginleşmenin tamamını kapsar. Sebepsiz zenginleşen taraf kötü niyetli olduğu durumda bütün kazanımını geri vermekle yükümlüdür.
Sebepsiz zenginleşen iade borcu kapsamında sadece geri verme zamanında mevcut olan değer artışının ödenmesini isteyebilir.
5-Sebepsiz Zenginleşmeye gidilemeyecek haller;
- Zamanaşımına uğramış bir borcun ödenmesi
- Ahlaki bir görevin yerine getirilmesi nedeniyle ödeme yapılması
- Hukuka veya ahlaka aykırı bir amaç için ödemede bulunulması
TBK'nın 81. Maddesi "Hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şey geri istenemez. Ancak, açılan davada hâkim, bu şeyin Devlete mal edilmesine karar verebilir." şeklinde düzenlenmiştir.
6-Sebepsiz Zenginleşmede Zamanaşımı;
Sebepsiz zenginleşmede zamanaşımı TBK'nın 82. Maddesinde "Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Zenginleşme, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir." şeklinde düzenlenmiştir.
AV. MİKAİL YAĞIZ